“Alles van waarde is weerloos,” zei de Nederlandse dichter Lucebert in het gedicht ‘De zeer oude zingt uit 1974.’ Dichter bij huis blijkt dit maar al te waar: de biodiversiteit en schoonheid van de natuur in beschermde gebieden worden regelmatig bedreigd door menselijke activiteiten zoals goudwinning, houtkap, landbouw, jacht, zand- en schelpafgravingen en stroperij.

Diverse instanties trachten deze bedreigingen tegen te gaan door efficiënter beheer van de beschermde gebieden en sancties op te leggen aan overtreders van de natuurbeschermingswet.
Zo werden in maart 2012 voor de vijfde keer sinds de start van de goudkoorts in 1995 gouddelvers – afkomstig uit de dorpenconglomeratie Brownsweg – verwijderd uit het Natuurpark. Zij beschikten niet over legale mijnbouwconcessies, maar ontleenden hun mijnbouwrechten aan tribale- en gewoonterechten in dat gebied.

Een goudwinningsplek binnen het Brownsberg Natuurpark

Met hydraulische machines, crushers en graafmachines dringen zij het natuurpark binnen. Zij zijn – in hun zucht naar goud – reeds doorgedrongen tot de voet van de berg, 300 meter verwijderd van de watervallen. Grote kraters en ontboste gebieden zijn zichtbaar. Kreken zijn afgedamd en stromen gewoon de goudvelden in. De watervallen zijn tot nu toe in tact gebleven maar dreigen in te kalven, als de goudwinning aan de voet van de berg wordt hervat.
“De heuvel waarop deze vallen staan is nog niet ingekalfd. Had de goudwinning daar nog een half jaar geduurd, dan zou dat wel zijn gebeurd,” zegt Eduard (Edje) Setroredjo, vertegenwoordiger van de Stichting Natuurbehoud Suriname (Stinasu) die het natuurpark beheert. Mijnen in het park is verboden, maar aangezien overheidspersoneel grotendeels afwezig is, slaan de mijnbouwers hun slag overal waar er goud is of wordt verwacht – dus ook in het natuurpark.

Verantwoordelijke instanties hebben hen vaker verwijderd en namen hun machines in beslag, maar dat mocht niet baten. In 1995 was de schade zo groot, dat 1000 hectaren van het noordwestelijk deel van het natuurpark aan hen moest worden afgestaan. In ruil hiervoor voegde de overheid in 2002 bijna 5000 hectaren als bufferzone toe aan de zuidelijke grens.
Dit gebied ligt langs de westelijke corridor van het park, evenwijdig aan de hoofdweg naar Atjonie. De bufferzone werd gedemarqueerd voor mogelijke toekomstige uitbreiding van het natuurpark.

De ex-directeur van Stinasu Frans Kasantaroeno (met de hoed in de hand) en de gouddelvers die het Brownsberg Natuurpark met zijn toestemming hebben vernietigd. De ex-directeur is aangehouden, maar de gouddelvers betreden tot nu toe het natuurpark met goud detectoren.

Herstel
Aangezien goudzoekers steeds naar goud blijven zoeken, hebben zij nu de bufferzone overbrugd en weer een deel van het natuurpark vernietigd. “Exacte uitspraken over de schade” zegt Karen Spong, public relation officer van WWF-Guianas, “vragen uitgebreid onderzoek. Er zijn slechts enkele steekproeven gedaan qua waterkwaliteit, maar de resultaten hiervan worden op dit moment nog nader bekeken door experts.”
Volgens Setroredjo zal Stinasu na dit onderzoek trachten de natuur in haar oude glorie terug te brengen.

Hoe snel het gebied weer hersteld en schoon is, hangt volgens Spong in hoge mate af van de intensiteit van de hersteloperatie: “Er is professionele kennis beschikbaar in de regio en WWF-Guianas helpt graag bij het faciliteren van de overdracht van deze kennis. WWF-Guianas heeft echter niet de capaciteit financieel bij te dragen aan het herstel. Hoe dan ook zal men bij herstel aan vele tientallen jaren moeten denken.”
WWF-Guianas investeerde in 1998 en 2006 via Stinasu een miljoen USD in het Brownsberg Natuurpark in infrastructuur, onderzoek, educatiemateriaal en trainingen. Ook het herstel van natuureducatiepaden, het bezoekerscentrum, faciliteiten voor de parkwachters en een tv-documentaire waren onderdeel van het project van WWF-Guianas op Brownsberg.

Brownsberg Natuurpark
Het Brownsberg Natuurpark (13.250 hectaren) werd in 1970 ingesteld zonder overleg met de lokale bevolking en is Suriname’s eerste en enige nationale park. Het ligt bij het noordwestelijke deel van het Blommenstein stuwmeer, 130 kilometer van de hoofdstad Paramaribo.
Al kort na de instelling werd het park een van de populairste gebieden voor natuurrecreatie in Suriname. Het gebied is een goede plek voor vogelaars. Het is een toevluchtsoord voor vele wilde diersoorten, heeft unieke habitats zoals mosbos en herbergt endemische planten.

Brownsberg is een van de eerste gebieden die met het doel van natuurbehoud, wetenschappelijk onderzoek, educatie en ecotoerisme in beheer werd genomen. Onderzoek vindt het hele jaar plaats. Dagelijks worden een aantal trajecten gelopen om alle aanwezige dieren vast te leggen en informatie te verzamelen over hun gedrag en leefwijze.
Botanisch- en orchideeënonderzoek wordt gestimuleerd. Stinasu heeft contact met de universiteit van Virginia in de Verenigde Staten om een onderzoekscentrum op te zetten in juli 2012, maar door de berichten over de gouddelvers zijn de activiteiten volgens Setroredjo tot nader order uitgesteld.

Het park is zeer toegankelijk en is een van de drukst bezochte natuurgebieden in Suriname. In 2011 bezochten ongeveer 20.000 mensen het park. Spong zegt dat het bezoekersaantal vermindert door de schade die de gouddelvers aanbrachten in het natuurpark, maar Setroredjo is hoopvol gestemd.
Hij zegt niet te merken dat het bezoekersaantal daalt: “Integendeel bezoeken er nu dagelijks ongeveer 30 nieuwe toeristen uit Frans Guyana het park en ze merken de schade niet, omdat ze zich meestal op het plateau bevinden.” De Commissie Ordening Goudsector zet nu een kamp op aan de voet van de berg, die zal worden bemand door handhavers om de gouddelvers te ontmoedigen het park te betreden.

Hertenrits en Bigi Pan
De Hertenrits – 100 hectaren aan de westkust van Suriname in het Bijzonder Beheersgebied – is het kleinste natuurreservaat en is ingesteld in 1972 ter bescherming van de woonterp die is aangelegd in de zevende en achtste eeuw. Woonterpen zijn verhoogde stukken land midden in een zwamp, die vroeger werden bewoond door inheemsen.
Op de terpen zijn nog overblijfselen van menselijke bewoning uit de precolumbiaanse tijd te vinden. De Hertenrits wordt nu bedreigd door de suikerrietaanplant die Staatsolie aanlegde in het district Nickerie voor ethanolproductie. Deze maatschappij onderzoekt daarom welke vogels daar en in Bigi Pan voorkomen en wat de schade zou kunnen zijn.
Bigi Pan is een bijzonder beheersgebied dat wordt bedreigd door pesticiden afkomstig van het rijstcentrum Wageningen. Hertenrits is rijk aan vogels en een van de vogels – de pakro aka – eet de slakken in de nabijgelegen rijstvelden op. Het gif waarmee de slak wordt bestreden komt zodoende in de roofvogel terecht, waardoor die sterft.

Bijzondere Beheersgebieden
Naast de natuurreservaten zijn er de afgelopen 25 jaar langs de kust van Suriname vier bijzondere beheersgebieden ingesteld: Bigi Pan (1987), Noord-Coronie (2001), Noord-Saramacca (2001) en Noord-Commewijne/Noord-Marowijne (2002). In een beheersgebied mogen activiteiten worden ontplooid, mits die worden gemonitord en op een duurzame wijze plaatsvinden.
De beheersgebieden liggen in de kwetsbare estuariene zone, welke 310.000 hectaren beslaat, waarvan 120.000 hectaren (zoals Hertenrits) reeds beschermd zijn. De estuariene zone grenst aan zee en doordat het gebied wordt beïnvloed door het getij, heeft het water er een schommelend zoutgehalte en een wisselende diepte.

De zone bestaat voornamelijk uit mangrovebossen, die voor een natuurlijke kustbescherming zorgen. In bijna de gehele wereld zijn mangrovebossen geheel of gedeeltelijk vernietigd. In Suriname is het grootste deel van de mangrovebossen nog in maagdelijke staat, maar die wordt bedreigd door houtkappers die houtskool produceren met het hout.
Naast de mangrovebossen komen in het estuariene gebied ook modderbanken voor, alsmede mangrovebossen, rivier- en kreekmondingen, brak- en zoetwaterzwampen en zwampbossen, pannen (open waterzwampen), zand- en schelpritsen. Zij hebben een hoge biologische productiviteit en verrijken het aangrenzend zeegebied met voedsel.
Enorme hoeveelheden vissen, garnalen, vogels, krabben en andere grotere dieren komen daar voor. Vooral snipjes zijn bij honderdduizenden te zien langs de kust op de modderbanken en in de daarachter gelegen zwampen.
Hun broedplaats is niet in Suriname, maar in de VS en Canada. Gedurende hun overwinteringperiode in Suriname stoppen ze zich vol met voedsel en vliegen dan naar hun broedplaatsen. De estuariene zone heeft namelijk een kraamkamerfunctie voor vele zeevis- en garnalensoorten. Pasgeboren garnalen en zeevisjes (broed) komen vanuit de zee het estuariene gebied binnen en blijven daar tot ze half volwassen zijn, waarna ze terugkeren in zee, volwassen worden en eieren leggen.

Peruvia
In Peruvia bestaat het gevaar uit zand- en schelpafgravingen. Peruvia (31.000 hectaren) gelegen bij de monding van de Coppenamerivier is ingesteld in 1987 voor het behoud van zijn unieke, zeldzame en bijzondere ecosystemen, zoals de open zwampvegetaties met posentribossen, morisipalmbossen en walababossen. Het is het laatste uitgebreide posentricomplex in Suriname.
Posentri is een snelgroeiende waardevolle houtsoort geschikt voor beplanting van open, droge en slecht ontwaterde terreinen in de jonge kustvlakte. De instandhouding van het posentricomplex is belangrijk voor de zaadwinning en selectie- en verdelingsdoeleinden.
Het reservaat heeft ook faunistische waarde. Betekenisvolle populaties tapir en waterhaas komen hier voor en ook sporen van precolumbiaanse bewoning en drainagelandbouw zijn hier te bespeuren. Peruvia is bovendien van wetenschappelijke en educatieve waarde. Het is een wildrijk gebied waarin blauwe raven voorkomen. De Posentribossen vormen hun fouragegebied.

Galibi
Galibi (4.000 hectaren), een van de geïsoleerde zandstranden (ongeveer 160 km lang) aan de noordoost kust bij de Marowijnemonding, werd in 1969 ingesteld ter bescherming van de duizenden zeeschildpadden die daar hun eieren leggen. Dit natuurreservaat is een van de weinige overgebleven gebieden op Planeet Aarde, waar tenminste twee bedreigde schildpadsoorten hun eieren leggen: de leatherback en de green turtle. Hun voortbestaan wordt bedreigd door onder andere stroperij van hun eieren.

Beheer en Sancties
“In beschermde gebieden zijn er altijd bedreigingen. Zangvogels worden gevangen, mangrove wordt à la dol gekapt, schildpadeieren worden gestroopt, rode ibissen en snipjes worden bejaagd,” zegt Hesdy Esajas, waarnemend hoofd van de Dienst ‘s Lands Bosbeheer (LBB) van het ministerie van Ruimtelijke Ordening en Bosbeheer (RGB). Het beheer van natuurreservaten en beheersgebieden is wettelijk opgedragen aan het hoofd LBB dat op zijn beurt de dagelijkse zorg laat uitvoeren door de afdeling Natuurbeheer.
Het beheer is volgens Esajas niet gemakkelijk. Door de binnenlandse oorlog was de controle door jachtopzieners en boswachters weggevallen, maar nu loopt een project om efficiënter beheer te ontwikkelen. Het doel is het natuurlijk evenwicht zoveel mogelijk te bewaren.

Thans wordt het beheer van de natuurreservaten en bijzondere beheersgebieden opgevoerd. De jachtopzieners werken samen met het Openbaar Ministerie en krijgen hun instructies van de procureur-generaal. Bij overtreding van de natuurbeschermingswet wordt samen met het Openbaar Ministerie nagegaan welke wettelijke procedures er bestaan en wat de sancties moeten zijn.
“Bij illegaal bezit wordt men direct opgesloten. Als iemand illegaal heeft gejaagd in het beschermde gebied, dan wordt hij opgesloten. Er zijn ook cases waarbij hout illegaal wordt gekapt. In dergelijke gevallen schakelen we de politie in. Als de zangvogels die illegaal worden gevangen, tamme vogels zijn, worden ze geveild en als het wilde vogels zijn worden ze losgelaten in het bos. Als men in het bezit is van schildpadeieren wordt men direct aangehouden,” zegt Esajas.
De natuurbeschermingswet van 1954 is volgens hem verouderd en er is een commissie in het leven geroepen om deze wet te wijzigen, zodat onder andere het gehele bijzonder beheersgebied een sterke beschermde status krijgt. Alles van waarde is weerloos – maar waar het de weerloze Surinaamse natuur betreft, niet lang meer en zeker niet helemáál, want LBB zal met de wet in de hand daar een stokje voor steken. Bedreigers van de natuur zijn dan ook gewaarschuwd.